Zij worden niet vergeten

De mensen van voorbij
zij blijven met ons leven.
De mensen van voorbij
ze zijn met ons verweven
in liefde, in verhalen,
die wij zo graag herhalen,
in bloemengeuren, in een lied
dat opklinkt uit verdriet.

(Hanna Lam)

‘Heb in godsnaam verdriet.’ Met deze hartenkreet sloot Femke van der Laan, weduwe van de Amsterdamse burgemeester, haar DWDD Summerschoollezing af. In een tijd waar het met iedereen ‘goed’ gaat en alles -vooral op social media- ‘leuk’ en ‘lekker’ moet zijn, hebben veel mensen juist behoefte aan verhalen over pijn en verdriet en over de minder mooie kanten van het leven. We delen maar zelden onze pijn. We zijn vaak in ons eentje verdrietig. ‘Stop je verdriet niet weg’, zei Femke in haar lezing. Het mag er zijn. ‘Deel je verdriet’, ‘Leef met je verdriet’ en ‘Verdriet is waardevol’.

Persoonlijk werd ik het meest geraakt en geïnspireerd door haar tweede les: Leef met je verdriet. Vaak denken mensen dat het belangrijk is dat we leren met rouw en verdriet om te gaan in die zin dat we het verlies van een dierbare kunnen ‘verwerken’. Afval kun je verwerken, schreef Marius van den Berg in zijn boek ‘Rouwen in de tijd’, maar rouw is geen ding dat je kunt ‘verwerken’. Je kunt nog zoveel mooie theorieën over rouwfasen gelezen hebben, in werkelijkheid beland je in een ‘onbekend land waar je de weg niet kent’, schreef ds. Carel ter Linden. Het woord ‘troost’ wekt soms het misverstand dat het verdriet verminderd en de pijn gestild worden. Beter is te zeggen dat pure aanwezigheid de rouwende kan helpen om het uit te houden in de donkere tunnel van verdriet.

Zoveel soorten van verdriet
ik noem ze niet, schrijft M. Vasalis in haar gedicht Sotto voce
Maar één, het afstand doen en scheiden.
En niet het snijden doet zo’n pijn,
maar het afgesneden zijn.

Rouwen is rauw en brengt vaak (fysieke) pijn met zich mee. Soms gebeurt dat meteen. Soms is het uitgestelde pijn van verdriet dat zich pas na maanden aandient. We plakken vaak een tijd op verdriet, bijvoorbeeld een jaar. Het is een pijnlijke misvatting dat verdriet iets is waar je overheen moet komen. Het is beter om te leren leven met verdriet. In een toespraak (TED-talk) moedigt schrijver Nora McInerny ons aan om verdriet anders te benaderen. We moeten niet verder leven na het verdriet, maar met het verdriet. Het leven gaat verder. Een rouwende persoon zal ooit weer lachen en vrolijk zijn. Maar dat betekent niet dat we de overledenen uit ons leven verbannen. “Door de trouwen met een nieuwe man, door met hem kinderen te krijgen, is mijn overleden man niet uit mijn leven verdwenen. Hij maakt nog steeds deel uit van wie ik ben.”

In november staan we stil bij het gemis van wie onder ons rouwen. Vaak ontsteken we lichtjes om de duisternis te verdrijven. ‘Als alles duister is, ontsteek dan een lichtend vuur dat nooit meer dooft.’ We denken aan hen die ons ontvallen zijn, maar die onverminderd in ons hart aanwezig zijn.