Verboden vrucht? Het spanningsveld tussen religie en erotiek.
Geschreven door gastauteur
Eva en Adam aten van de verboden vruchten van de boom van kennis van goed en kwaad en ze schaamden zich voor hun naaktheid. Als sinds het eerste boek in de Bijbel, al sinds de Adam en Eva, sinds de eerste mensen op de aarde rondlopen, hebben seksualiteit en spiritualiteit, hebben eros en religie met elkaar te maken.
Duizenden jaren geleden vereerden mensen vrouwelijke vruchtbaarheidsgodinnen met extatische seksorgies en tempelprostitutie. Later werd in de christelijke traditie seksualiteit en alles wat ermee te maken heeft een taboe. Op praten over uiterlijk en lichaam rust ook in christelijke kringen vaak een taboe, om van seksualiteit nog maar te zwijgen.
Religie en erotiek, ze vormen een paar apart. Met een spannende en gecompliceerde relatie, die gestalten kan aannemen variërend van innig samengaan tot een meer gedistantieerde LAT-relatie, van koele verwijdering tot levenslange vijandschap.
En toch, zo stelt Ruard Ganzevoort, hoogleraar praktische theologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam: ‘Er is een wonderlijke soort familierelatie tussen religie en seksualiteit. Beide gaan over dezelfde soort energie en overschrijden de grenzen van ons mens-zijn. Je raakt aan iets transcendents, iets heiligs,’
Eros, passie, agapè, hoe verhouden zij zich tot elkaar? Religie en de eros zijn beide de meest sterke krachten in het leven van mensen. Wie leert dat zij elkaars tegenstanders zijn, creëert tweespalt in de menselijke ziel. Wie zegt dat zij elkaars vijanden zijn, rukt het menselijke hart uit elkaar, zegt Walter Schubart in Religion und Eros (München 1989).
Eros, de passie voor het mogelijk goede
De autoritaire regelethiek komt op grond van ‘absolute waarheden’ tot concrete regels: alleen seks die op voortplanting gericht is, is natuurlijk, alle andere vormen zijn tegennatuurlijk. Als je deze redenering logisch doortrekt, is het minder zondig om je dochter te misbruiken of te verkrachten, dan zelfbevrediging of seks met mensen van hetzelfde geslacht.
De moderne ethiek gaat uit van het schadebeginsel: seks met kinderen is verboden, want het beschadigt de kinderen. In de groei naar een waarlijk humane lustbeleving, lijfelijke liefde en zorg voor elkaar in een geordende en vreedzame samenleving staan gelovigen en niet-gelovigen voor dezelfde uitdagingen.
Bij echte liefde wordt de eros gedragen door een passie voor het goede. Ons lichaam, onze lichamelijkheid en ons vermogen tot liefhebben en tot erotisch spel zijn scheppingsgave Gods. Niet de begeerte als zodanig is zondig, maar de begeerte, die de integriteit van de partner, diens vrijheid en waardigheid schendt.
De christelijke mensvisie is de vrucht van eeuwenlange bezinning op de specifieke roeping en bestemming van de mens: een leven volgens de criteria van God. De hoogste norm ervan is, zoals Jezus betuigt, de liefde: God zelf is er in te vinden*.
Een verbinding van religie en erotiek kan gestalte krijgen als mensen leren om met al hun zintuigen wederzijds te genieten van elkaar en van het leven. In deze overgave kunnen geliefden daadwerkelijk iets ervaren van de mysterieuze liefde en harmonie die alles bezielt: als de minnaar de geliefde bezingt, zoals in het Hooglied, bezingt hij spontaan de hele schepping en prijst hij de Schepper.
Ds Reinhold Philipp, Poortlezing Delft, 26 maart 2017
In het nagesprek kwam kerkvader Augustinus ter sprake. Zijn inzicht ‘Heb lief, en doe wat je wilt’ kan een richtsnoer zijn wanneer je – vanuit vrijheid en met de bijbehorende verantwoordelijkheid – je liefdesleven wilt leven. Hier vind je korte beschouwing over het verband tussen liefde en moraal.
*) Over de liefde, waar God zelf in te vinden is, zie 1 Johannes 4:7-16:
Geliefde broeders en zusters, laten wij elkaar liefhebben, want de liefde komt uit God voort. Ieder die liefheeft is uit God geboren en kent God. Wie niet liefheeft kent God niet, want God is liefde. En hierin is Gods liefde ons geopenbaard: God heeft zijn enige Zoon in de wereld gezonden, opdat we door hem zouden leven. Het wezenlijke van de liefde is niet dat wij God hebben liefgehad, maar dat hij ons heeft liefgehad en zijn Zoon heeft gezonden om verzoening te brengen voor onze zonden.
Geliefde broeders en zusters, als God ons zo heeft liefgehad, moeten ook wij elkaar liefhebben. Niemand heeft God ooit gezien. Maar als we elkaar liefhebben, blijft God in ons en is zijn liefde in ons ten volle werkelijkheid geworden. Dat wij in hem blijven en hij in ons, weten we doordat hij ons heeft laten delen in zijn Geest. En we hebben zelf gezien waarvan we nu getuigen: dat de Vader zijn Zoon gezonden heeft als redder van de wereld. Als iemand belijdt dat Jezus de Zoon van God is, blijft God in hem en blijft hij in God. Wij hebben Gods liefde, die in ons is, leren kennen en vertrouwen daarop. God is liefde. Wie in de liefde blijft, blijft in God, en God blijft in hem.
