Caleidoscoop van de troost

Wat kan ons troosten? Het spreekwoordelijke bakkie troost? Een arm om onze schouder? Die vraag is al zo oud als de mensheid zelf. Enkele eeuwen geleden kende de Heidelbergse Catechismus (1563) hierop een vast antwoord. ‘Wat is uw enige troost in leven en sterven?’ luidt daar de eerste vraag. Maar daarop volgt een antwoord dat vandaagdedag slechts enkelen bevredigen zal: ‘Dat ik met lichaam en ziel, beide in leven en sterven, niet mijn, maar mijns getrouwen Zaligmakers Jezus Christus eigen ben, die met Zijn dierbaar bloed voor al mijn zonden volkomelijk betaals en mij uit alle heerschappij des duivels heeft verlost (…)’

Oervraag

Met zijn boek ‘Troost. Als licht in donkere tijden’ kiest de Canadese essayist, romanschrijver en voormalig politicus Michael Ignatieff een open, eigentijdse benadering van deze oervraag. Hij realiseert zich dat troost in onze tijd z’n institutionele inbedding grotendeels heeft verloren. Wanneer we in moeilijke tijden hulp zoeken, doen velen dat alleen, bij elkaar of bij professionele hulpverleners. Daarmee wordt verdriet echter al snel als ziekte gezien en gaat er iets verloren. Het is de vondst van Ignatieff, als agnost, in te zien dat we in onze Europese traditie nog altijd beschikken over ‘ketens van zingeving’. Doelend op troostrijke teksten uit de joodse, christelijke en stoïcijnse traditie, die ons wortelen in de tijd en ons bevestigen dat we niet alleen zijn met ons verdriet, onze wanhoop en verlangen naar betere tijden.

Troost van psalmen

Dat was de ervaring die Ignatieff ook persoonlijk opdeed toen hij in 2017 op een koorfestival in Utrecht werd gevraagd een lezing te houden over rechtvaardigheid en politiek in de Psalmen. Terwijl hij gekomen was om een voordracht te geven, vond hij troost in die oude psalmwoorden, de muziek en de tranen van herkenning bij de toehoorders. Hoe kon het dat deze oude religieuze taal hem nog steeds betoverde, ook als ongelovige? Het werd de aanzet voor zijn boek: een prachtige caleidoscoop van de troost. Waarbij hij put uit bijbelse bronnen en uit het gedachtengoed van vele Westerse denkers, dichters, musici, schilders en politici. Helaas zijn dat hoofdzakelijk mannen. Alleen de Russische schrijfster/dichteres Anna Achmatova en de bedenkster van het Hospice, de Britse arts Cicely Saunders, vormen hierop de uitzonderingen.

Spiegel voor álle troostzoekers

Maar afgezien van dit minpuntje, fungeert het boek bovenal als spiegel. Voor álle troostzoekers, gelovig dan wel ongelovig. De scheidslijnen blijken hier minder absoluut te zijn dan sommigen menen. Zo ook roept het gesprekstof op, bij uitstek passend bij een geloofsgemeenschap als de onze, die zich van oudsher beweegt op het grensvlak van geloof en cultuur. Voor één van mijn gesprekskringen staat het al genoteerd: ik verheug me er op …