Beeld en gelijkenis
Geschreven door Antje van der Hoek
Zie hier een gedeelte van de westfaçade van de kathedraal van Chartres, waarop de beeldhouwer de schepping van de mens heeft afgebeeld. Het is opvallend hoe zeer Schepper (met het baardje en aureool) en schepsel hier op elkaar lijken. Ze kijken beiden dezelfde kant, hun hoofden zijn dicht bij elkaar en hun lichamen zijn nog met elkaar verbonden. De Schepper heeft bovendien een gelaat dat lijkt op hoe Christus vaak is afgebeeld. Zo roept het beeld het scheppingsverhaal in herinnering, waarin God de mens schept, naar eigen beeld en gelijkenis.
Gave en opgave
Bij zijn vertaling van dit verhaal, blijft de Naardense vertaling, nauwkeuriger dan de NBV, dicht bij de Hebreeuwse grondtekst. Die vertaling van Pieter Oussoren spreekt namelijk niet van ‘evenbeeld’, maar expliciet van ‘beeld en gelijkenis’. Dat benadrukt dat je als mens als een op God gelijkend schepsel geschapen bent, maar tegelijkertijd ook voor de uitdaging staat zélf iets van God te weerspiegelen en een ander, op zijn/haar beurt als’ beeld van God’ tegemoet te treden. Gave én opgave gaan hier hand in hand.
Schaduwzijden
Dat we daar lang niet altijd in slagen, hoef ik u niet te vertellen. Het nieuws vertelt ons dagelijks over onze menselijke schaduwzijden. We zien en behandelen die ander lang niet altijd zoals hij of zij is en ook met onszelf gaan we niet altijd even barmhartig om. We projecteren onze eigen verlangens en behoeften op die ander of handelen vanuit onachtzaamheid of eigenbelang. Soms zijn we zélfs ronduit kwaadaardig, zoals Etty Hillesum ergens kernachtig opmerkt. Geconfronteerd met de kampbeulen in Westerbork schrijft ze: ‘…mijn God, die gezichten! Ik heb ze stuk voor stuk bekeken, verdekt opgesteld achter een venster, ik ben nog nooit van iets zo geschrokken als van deze gezichten, ik ben in de knoei geraakt met het woord, dat het leidmotief van mijn leven is: ‘ En God schiep de mens mens naar zijn evenbeeld’. Dat woord beleefde een moeilijke ochtend met mij’.
Oproep innerlijke vernieuwing
Al ziet de werkelijkheid er doorgaans anders uit, tóch komen we de oproep tot innerlijke vernieuwing ook elders in de Bijbel regelmatig tegen. Zo roept de schrijver van de Efezenbrief, teruggrijpend op het Genesisverhaal, op tot het afleggen van je ‘oude mens’ en het aantrekken van je ‘nieuwe mens’ (Ef. 4:17-22). Hiermee presenteert hij een soort drie stappenplan: de eerste stap is die van het uitdoen van de oude mens. De tweede die van de innerlijke, de geestelijke vernieuwing. En de derde en laatste die van het aandoen van de nieuwe mens. Drie stappen, die een heel alledaags beeld oproepen. Maar gaat dat wel zo makkelijk, die innerlijke vernieuwing? Net zo makkelijk als je je uiterlijk transformeert door je pyama voor je dagelijkse outfit te verruilen of je sportkleren voor je werkkleding? Daarmee lijkt de metafoor van het aantrekken van de nieuwe mens en het uitdoen van de oude mens, misschien te zeer te suggereren ‘dat alles ineens anders moet’. Een abrupte transformatie waarbij je ineens duurzaam de beste versie van jezelf zou zijn. We weten allemaal wel: het lukt meestal voor heel even.
Het kleine goede
Persoonlijk voel ik mij meer geïnspireerd door Wil Derkse, met z’n vertaalslag van de benedictijnse spiritualiteit naar het alledaagse leven van nu. In tegenstelling tot het adagium ‘alles moet anders’ spreekt hij, geïnspireerd door de Regel van Benedictus, van ‘conversatio morum’. Of eigentijdser gezegd: van dagelijks verbetermanagement. Kleine stapjes op weg naar een aandachtiger en barmhartiger omgang met anderen én jezelf. Ik denk daarbij ook aan het doen van het zogeheten ‘kleine goede’ waarover de Vlaamse psychiater Dirk de Wachter, met een beroep op Levinas, vaak spreekt. In zijn boekje ‘Vertroostingen’ verwoordt hij het als volgt: ‘Het is de mens die er voor u is. De mens die iets voor u doet. Iets kleins. Iets onschuldigs. Iets dat vermoedelijk geen moeite kost en dat zomaar, met een knippering van het oog, aan de aandacht zou kunnen ontsnappen’. Zo zijn er dagelijks kansen ‘het kleine goede’ te doen en steeds meer op jezelf te gaan lijken: op wie je ten diepste bent en wilt zijn.
