Deze wereld omgekeerd
Geschreven door Antje van der Hoek
Als student heb ik dit lied vaak gezongen. ‘De wijze woorden en het groot vertoon’ luidt de titel, ‘de wereld omgekeerd’ de ondertitel. Het is van Huub Oosterhuis en dateert uit 1973. Het is een strijdbaar, welhaast revolutionair getint lied: wat in de wereld hoog staat aangeschreven zal Gods’ woord niet overleven. Het groot vertoon van wie zich opzichtig manifesteren of goede sier maken met vrome werken: vanuit het perspectief van Gods’ wereld zal het niet duurzaam blijken. Gods’ kracht daarentegen woont in onze menselijke zwakheid, in de zachte krachten. Toen ik bij de voorbereiding van de Kerstnachtdienst Lukas 2 herlas, moest ik aan dit lied denken. Want, in vergelijking met die wat verheven filosofische woorden bij Johannes, klinkt het bij Lukas nogal down to earth. Binnen het weidse decor van het Romeinse Rijk waarbinnen de autocraat Augustus (letterlijk: de verhevene) de scepter zwaait, laat Lukas het licht vallen op wat op het eerste gezicht onaanzienlijk is. Centraal staat een kwetsbaar jong stel dat van hogerhand gedwongen wordt zich te laten registreren. Tegenover die machtige keizer wordt vervolgens in een voor hem onbetekenende uithoek een jongetje geboren. Zijn naam is Jezus, wat ‘God redt’ betekent. Wereldlijke macht komt daarmee tegenover spirituele eenvoud te staan.
Augustussen
Die Romeinse heerser van weleer heeft ook wel wat van de ‘Augustussen’ van onze tijd. Ik doel op hedendaagse autocraten zoals Poetin, Xi Jinping, Kim Jung Un, Trump maar ook andere zogeheten ‘sterke mannen’ in andere landen. De Pools-Amerikaanse historica Anne Applebaum, die ik al geruime tijd bewonder, schreef er recent een belangrijk boek over. Het is in het Nederlands vertaald als ‘Autocratie bv’. Ze laat daarin zien dat deze hedendaagse autocraten geen gezamenlijke ideologie delen, maar elkaar wél voortdurend opportunistische steun verlenen. Binnen een netwerk, waarin ze hun machtshonger en hebzucht botvieren. Het is een boek dat mij eens te meer wakker schudde. De vreedzame, democratische wereld waarin ik ben opgegroeid, met waarden als transparantie, scheiding van de machten en mensenrechten: het is geen per definitie gelopen race. Ook decennialang bestaande democratieën kunnen zowel van binnenuit als van buitenaf worden uitgehold. Sterke mannen à la Augustus zijn van álle tijden, maar gedijen vaak het best in instabiele perioden. Zoals ook de onze dat is: een hypercomplexe, ondoorzichtige en soms ook beangstigende tijd. Ik hoor regelmatig van mensen in mijn omgeving dat ze het er moeilijk mee hebben. En ik worstel er natuurlijk ook zélf mee en vraag me, met velen, af waar dit naar toegaat.
Moed om te dienen
In tegenstelling tot die autocraten à la Augustus met hun machtswellust en grootspraak, zet het geboorteverhaal van Lukas, zoals gezegd, bescheiden in. Het is een bij uitstek ‘aards’ tafereel van menselijke lotgevallen. De belangrijkste figuranten zijn die van een jong gezin en herders, die een bij uitstek ‘laag bij de gronds’- beroep uitoefenden. Ze weidden hun schapen, beschermden ze tegen roofdieren en leefden van de opbrengsten, zoals melk, wol, vlees en leer. Ze hadden kortom een bij uitstek ‘nederig’ bestaan. Dat laatste echter is een woord dat in onze tijd niet zo’n goede pers heeft. Het staat ook zo haaks op datgene waartoe we in onze tijd met name door sociale media worden uitgenodigd. Om onszelf te etaleren en te manifesteren. Maar die ‘nederigheid of deemoed’ kan met Wil Derkse, die een actualisatie gaf van de Benedictijnse leefregel, ook worden vertaald als ‘de moed om te dienen’. Daarbij stel je niet jezelf, je eigen ego, maar de A/ander, dat wil zeggen God en je medeschepselen, centraal. Nee, door zelfverheffing ga je juist omlaag, maar door nederigheid omhoog…
Afdalende weg
En zo zijn we weer terug bij het lied van Oosterhuis dat vol staat met dit soort bijbelse paradoxen. Over onvruchtbaren die vruchtbaar worden, wenenden die zullen lachen. Inderdaad: de wereld op z’n kop. Zo wordt in Lukas’ geboorteverhaal het destijds onbetekenende Bethlehem de plek waar aarde en hemel elkaar raken. Het is deze ‘afdalende weg’ die Jezus ook in zijn verdere leven zou bewandelen. Een weg die niet in het teken stond van machtsbehoud en hebzucht, maar van barmhartigheid, rechtvaardigheid en mildheid. Een weg waarin hij gestalte gaf aan Gods’ liefde.
Fijne kerstdagen en alle goeds voor 2025!
