Vertrouwen als geschenk

Het is al weer geruime tijd geleden, maar ik herinner me het nog goed. Bij het voorgesprek voor de doop van mijn oudste dochter vroeg de predikant (tevens goede vriendin) mij wat ik, c.q. wij, haar in haar leven zouden willen meegeven. Ik hoefde er niet lang over na te denken: basisvertrouwen. Het vertrouwen dat de mensen om je heen doorgaans het beste met je voor hebben en dat ook de wereld, in ieder geval grotendeels, in orde is.

Ontbedding

Vertrouwen: daarover gaat het boek van de, helaas recent overleden, PKN-predikant René van der Rijst. Gelukkig heeft hij de verschijning ervan nog kunnen beleven. Hij benadert het begrip ‘vertrouwen’ in de volle breedte, van privésfeer, samenleving en wereldtoneel. Op alle niveaus constateert hij een vertrouwenscrisis. Onze tijd is er immers een van razendsnelle verandering. Vele vanzelfsprekendheden van voorheen, zoals een baan of relatie voor het leven, zijn teloor gegaan. Ook de gemeenschap om ons heen is een stuk kleiner geworden. Veel zaken gebeuren online, waardoor we steeds meer mensen ‘op afstand’ moeten vertrouwen. Een omvattend verhaal, dat ons met elkaar verbindt, ontbreekt. Dit proces wordt wel ‘ontbedding’ genoemd.

Als gelovige in wereld staan

Zo tasten omvangrijke processen van globalisering en pluralisering de onderlinge samenhang en vertrouwen aan. Maar het paradoxale is dat we doorgaans desalniettemin vanuit vertrouwen handelen. Veel in ons dagelijkse leven gaat op goed vertrouwen. Bij online bankieren gaan we ervan uit slechts bij hoge uitzondering gehackt te worden. Als we een huis kopen rekenen we er op dat de makelaar betrouwbaar is. Bij verkiezingen vertrouwen we op een correcte telling etcetera. In die zin staan we als ‘gelovigen’ in de wereld. We gaan ervan uit dat de wereld in orde is. Ook al is veel abstract geworden en valt het meeste buiten ons persoonlijke controlevermogen. In een ‘high trust society’ als de onze is dat gelukkig meestal ook zo.

Vertrouwen overstijgt maakbare

Zo worden vertrouwen en geloven nauw met elkaar verbonden. Ook etymologisch, denk maar aan het Latijnse woord ‘fides’ (geloof) en het daarvan afgeleide woord ‘fiducie’ (vertrouwen). Daarmee duidt van der Rijst de vertrouwenscrisis nadrukkelijk als een spirituele crisis. Bij vertrouwen draait het immers om zingeving of beter het ontvangen van zin. Dat heeft iets ‘transcendents’, dat het puur functionele en maakbare overstijgt. Te zeer, zegt hij, zijn we de wereld gaan zien als iets wat te beheersen en te organiseren valt.

Kerk als oefenplaats in vertrouwen

Hiermee raakt de auteur aan iets dat, denk ik, vaak over het hoofd wordt gezien. Vertrouwen is het onzichtbare cement tussen mensen. Zonder dat cement raakt de samenleving uit evenwicht en verhoudingen vertroebeld. De kerk heeft van dat vertrouwen, zou je kunnen zeggen, haar handelsmerk gemaakt. In die zin zijn plaatselijke geloofsgemeenschappen ‘oefenplaatsen in vertrouwen’ te noemen. Plekken waarin mensen samenkomen om uit een dieper gelegen Vertrouwensbron te putten. Vanuit, zoals de schrijver van de Hebreeënbrief het verwoordt, ‘de zekerheid der dingen, die men hoopt, en het bewijs der dingen die men niet ziet’ (NBG-vertaling).

René van der Rijst – Het geschenk van vertrouwen, de maakbare samenleving voorbij (Kok/BoekencentrumUitgevers Utrecht 2020