Ode aan de Synode: geen mens heeft récht op genade
Geschreven door Tjaard Barnard
Alle festiviteiten zijn in Dordrecht van start gegaan. Met een grote klap is het begonnen. Afgelopen zaterdag opende de Koning het, door tijdens een bijeenkomst voor te lezen uit de klassieke Statenvertaling, product van de Synode van Dordrecht (1618-1619). Er waren mooie verzoenende woorden van de burgemeester van Dordrecht, de directeur van het Dordts Museum en Piet Hein Donner, oud vicepresident van de Raad van State.
Iedereen deed zijn best om netjes om te gaan met het pijnlijke gegeven dat er iets gevierd werd, dat lang niet voor iedereen zo’n feestje was in de tijd dat het speelde. Vooral Donner sprak – zoals te verwachten – mooie, verzoenende woorden. Hij wist het geheel in zijn context te plaatsen. Hij deed zijn best om de Remonstranten recht te doen. Door ver weg te blijven van een al te grote simplificatie van wat er toen speelde. De calvinisten waren niet de scherpslijpers waar ze weleens voor worden gehouden. De Remonstranten waren niet zo vrijzinnig als we nu leuk zouden vinden.
Goede werken of genade
Niet dat hem dat helemaal lukte. Zijn Remonstranten leken verdacht veel op de Roomsen van wie de Reformatie afscheid had genomen. Ook de Remonstranten stonden voor de goede werken. Wie zijn best deed, zou zomaar in de hemel kunnen komen. Jammer dat zelfs Donner niet door had (of uitgelegd kon krijgen aan een publiek dat er misschien toch niet zoveel van wist) dat ook bij de Remonstranten de redding alleen kon komen door de genade van God. Geen mens had er recht op.
Zoals we lezen in de Remonstrantie:
- Dat de mensche t’salichmakende geloove van hem selven niet en heeft, noch uyt cracht van synen vryen wille, alsoe hy in den staet der afwyckinge en[de] der sonde niets goets dat waerlyck goet is (gelyck insonderheyt is het salichmakende geloove) uyt en[de] van hemselven can dencken, willen, ofte doen, maer dat het van noode is dat hy van Godt in Christo door synen H. Geest werde herboren en [de] vernieuwt in verstant, affectie off wille, en[de] alle crachten, op dat hy het ware goet te rechte moge verstaen, bedencken, willen, en[de] volbrengen naer twoort Christi Joh. 15.5. Sonder my en cont ghy niet doen.
Als een bedelaar
Natuurlijk: de Remonstranten legden een grotere nadruk op de verantwoordelijkheid van de mens, maar het was beslist geen vrije wil, die maakte dat men de hemel zelf kon verdienen. Het mooie beeld van Arminius maakt dat altijd direct inzichtelijk. Het is als een bedelaar die altijd volstrekt afhankelijk is van een weldoener die hem een aalmoes geeft. Maar de bedelaar zal tenminste zelf zijn hand open moeten doen.
Om een grote Ode aan de Synode uit te kunnen brengen, werd gebruik gemaakt van een interessante ‘what if’-redenering. Overigens zijn die onder historici natuurlijk zeer verdacht. Wat zou er gebeurd zijn, wanneer de Synode niet een grote klap had gegeven op de hele kwestie? Dan zou er vast een echte burgeroorlog uitgebroken zijn zoals in Engeland later en eerder in Duitsland (de Dertigjarige oorlog). In dat licht gezien werd Oldenbarnevelt bijna als een Messias. Het leven van één mens tegenover dat van miljoenen.
Donner sloot zijn verhaal prachtig af, in de beste traditie van de toepassing als het slot van een preek. Wat zouden wij kunnen leren van toen? Zou het ons nu werkelijk lukken om beter om te gaan met verschillen dan toen?
Geen echte plaats in de herberg
Een laatste opvallend punt: natuurlijk er waren Remonstranten in de zaal: een afvaardiging van de Dordtse Gemeente, de algemeen secretaris ad interim Wouter Voshol, onze vertegenwoordiger bij de Raad van Kerken, Peter Nissen en ondergetekende. De laatste drie hadden een prachtige plaats, bijna op de achterste rij. Maar als je nu werkelijk had willen verzoenen, waarom zat er dan geen Remonstrant (bijvoorbeeld onze voorzitter van de Commissie tot de Zaken, Teddy van der Burg) op de eerste rij? Vele hoogwaardigheidsbekleders – onder wie enige bisschoppen – zaten daar wel. Maar het was alsof de Remonstranten – net als in 1619 – nog altijd een plaats achteraan hadden. Best jammer!
